O tym, do jakiego stopnia politykę zastępuje dziś polityczny marketing opowiada „Agencja wpływu”. Jej bohaterem jest Lord Tim Bell – kluczowa postać łącząca światy wielkiej polityki i reklamy. Założona przez niego agencja wyspecjalizowała się w agresywnych kampaniach wyborczych i wybielaniu skorumpowanych reżimów. Pozostałe dwa filmy pokazują, jak wielki biznes odnosi się do problemów ekologii i wykorzystuje ją do własnych celów. „Zielone kłamstwa” odsłaniają kulisy ekologicznego wizerunku firm i ich produktów, za którym zazwyczaj kryje się jedynie odwieczne pragnienie maksymalizacji zysków, i wskazują na jego nieoczywiste a wysokie społeczno-polityczne koszty. Z kolei „Kampania przeciwko klimatowi” ujawnia manipulacje naftowych gigantów rozpowszechniających nieprawdziwe informacje na temat zmian klimatu i przygląda się pseudo-ekspertom, którzy za pośrednictwem rzekomych think–tanków próbują nam sprzedać klimatyczne kłamstwo. Do jakiego stopnia, czy tego chcemy, czy nie, korpo-prawdy determinują nasz sposób myślenia o świecie?

Konrad Wirkowski

Pierwszym krokiem na tej drodze jest pełna akceptacja faktu, że działalność człowieka wpływa na proces globalnego ocieplenia. Bohaterowie naszych dokumentów podejmują heroiczną i nierówną walkę z dezinformacją, interesami wielkich korporacji i surowcowych mocarstw, które za wszelką cenę dążą do maksymalizacji zysków. Ich historie zadają kłam wygodnej tezie, zgodnie z którą zaangażowanie na rzecz środowiska może ograniczyć się jedynie do konsumenckich wyborów. Ta walka będzie wymagała ogromnych wyrzeczeń – ale wciąż może okazać się zwycięska.

Tadeusz Strączek

Po religioznawczych studiach na uniwersytecie w Tokio i przenosinach do Nowego Jorku, gdzie ukończył School of Visual Arts, jako zagraniczny korespondent japońskiej telewizji NHK wyreżyserował mnóstwo dokumentów, których teraz nie umieszcza w swojej filmografii. Z biegiem lat coraz wyraźniej zaczął zdawać sobie sprawę z tego, że reguły, jakie narzuca telewizyjny system produkcji, są dokładną odwrotnością tych, którymi chciałby się kierować jako artysta. Wreszcie, gdy dowiedział się, że jego uniwersytecki kolega startuje w wyborach samorządowych w Kawasaki z ramienia potężnej partii Liberalno-Demokratycznej, zdecydował się zaryzykować i zrobić swój naprawdę autorski film. “Kampania” z 2007 roku okazała się być jednym z najważniejszych politycznych dokumentów XXI wieku, na wskroś szczerym i zaskakującym, nie mieszczącym się w ani w naszych wyobrażeniach o demokracji, ani w żadnych tradycjach budowania postaci w kinie nonfiction. Odtąd, choć jego styl naturalnie ewoluował, dojrzewając przede wszystkim wizualnie, Soda trzyma się wypracowanych przez siebie zasad, które ujął zwięźle w swoich “10 przykazaniach kina obserwacyjnego”. Wraz z żoną Kiyoko – towarzyszką życia i współpracowniczką – pracują głównie w Japonii, przyglądając się ludziom i miejscom tak różnym, jak zespół słynnego tokijskiego teatru, rybacy i migrantki zatrudnione w małej “fabryce” ostyg czy weteran japońskiej psychiatrii otwartej i pacjenci jego ambulatoryjnej kliniki.

Inaczej niż wielu zachodnich twórców obserwacyjnnego dokumentu, z których najbliższy wydaje się mu Frederick Wiseman, Soda nie dąży do stworzenia iluzji życia, które jakby samo toczy się przed oczami odbiorcy, iluzji wyeliminowania swojego pośrednictwa między bohaterem filmu a widzem. Istotą obserwacyjności w jego wydaniu nie jest też dystans między twórcą, a bohaterem, tylko pełna skupienia i oczyszczona z prekoncepcji uwaga, jaką twórca bohaterowi poświęca. Gotowość na odkrycia, na przyjęcie tego, co dopiero zostanie zaobserwowane. Dlatego wśród 10 przykazań Sody pierwsze trzy mówią: nie rób researchu, nie spotykaj się z bohaterem zanim zaczniesz filmować, nie pisz żadych scenariuszy. A kolejne: sam bądź swoim operatorem obrazu, filmuj tak długo, jak to możliwe, wchodź głęboko w niewielkie wycinki rzeczywistości, nie ustalaj tematu ani celu, zanim zaczniesz montować, filmuj długimi ujęciami i wreszcie – sam płać za produkcję.

Według Sody, obserwacyjny dokument jest jednocześnie takim, który umożliwia obserwację widzowi i do niej zachęca. Między innymi dlatego wśród 10 przykazań jest też i to, które zakazuje pozakadrowej narracji, śródtytułów i muzyki – wszystkiego, co może rozpraszać widza i krępować jego swobodne spojrzenie.

Powiedzieć o filmowej obserwacji Sody, że jest uważna, to jednak jeszcze nic nie powiedzieć. O jego wyjątkowości stanowi, że obserwuje tak głęboko życzliwie – i dla swoich bohaterów i dla widzów. Choć tyle odsłania, nigdy nie przekracza granic, nie eksploatuje i nie manipuluje. To nie przypadek, że właśnie jego dziełem jest film tak piękny, jak “Pokój”, który na przykładzie ludzi i kotów unaocznia, że wbrew wszelkim pozorom to dużo ciekawsze i ważniejsze pytanie, jak w ogóle możliwy jest pokój, niż czemu wybuchają wojny. I także nie przypadkiem w wielu godzinach materiału, jakie nakręcił o doktorze Yamamoto przechodzącym na emeryturę, prawdziwym tematem, który odkrył Soda, okazała się miłość doktora i jego żony.

Spojrzenia, jakie daruje nam Kazuhiro Soda, potrzebujemy trochę tak, jak pacjenci doktora Yamamoto jego cierpliwej obecności.

Maciej Nowicki

W „Stanach dokumentalnych” zobaczymy dokumenty obserwacyjne, śledcze, eksperymentalne i zmontowane z archiwaliów. Jedyny wspólny mianownik to tematyka – nawiązująca do szeroko pojętych praw człowieka. W USA co roku powstają setki filmów dokumentalnych. Ich twórcy chętnie podejmują tematy społeczne – zarówno na własnym podwórku, jak i za granicą. W „Ósmej poprawce” trójka reżyserek ukazuje historię walki irlandzkich kobiet o prawo do decydowania o własnym ciele. „Łowcy cudów” to z kolei zmontowana z domowych taśm wideo opowieść o amerykańskiej rodzinie, zmuszonej przez okoliczności do prowadzenia niebezpiecznej gry z kolumbijską narko–partyzantką. „Zatrute serce” zwraca uwagę na tragiczną sytuację społeczności LGBT w Rosji. „Morze pod prądem” – na kwestię ochrony środowiska w Azji Południowo – Wschodniej. A podczas gdy amerykańscy dokumentaliści interesują się całym światem, świat interesuje się Ameryką. Nieskończona mnogość interesujących społecznych tematów powoduje, że do samych Stanów ściągają zagraniczni filmowcy. Przykładem Anthony Baxter, który przez pięć lat dokumentował nieprawdopodobnie zawikłaną historię ekologicznej katastrofy pod Detroit. Bądź Ra’anan Alexandrowicz, który – choć jego film powstał w Kaliforni – powraca w nim do kwestii izraelsko – palestyńskiego konfliktu. Oto nasze Stany Dokumentalne – fascynujące, zróżnicowane i zawsze zaskakujące.

Konrad Wirkowski

W tym wyborze znalazły się dokumenty reżyserów nagradzanych na naszym festiwalu – jak Rithy Panh, Zhao Liang, Maria Ramos czy Nima Sarvestani – ale i takie, które nie zdobyły nagród, choć uważamy je za wyjątkowe, jak „Praca” („The Work”). Korzystając z okazji, przypomnimy także dwa krótkie błyskotliwe filmy holenderskie poświęcone globalizacji oglądanej przez pryzmat… turystyki. Jubileuszowy program zamykają dwa polskie dokumenty z 2020 roku, poświęcone protestom przeciwko władzy nierespektującej zasad praworządności i dyskryminującej własnych obywateli. Filmy na tyle ważne, że chcemy je zaprezentować jak najszerzej. Wszystkie dokumenty z jubileuszowej kolekcji są dostępne bezpłatnie na portalu vod.pl od 14 do 30 grudnia.