Dokumentacja życia pod okupacją nabiera dziś wymiaru nie tylko artystycznego, ale i historycznego – trwające od dwóch lat działania zbrojne Izraela w Gazie są jedynym tak udokumentowanym ludobójstwem w historii ludzkości.  

Palestyńskie filmy to jednak nie tylko świadectwo popełnionych zbrodni wojennych, ale przede wszystkim próba odzyskania narracji i prawa do własnej historii. Dlatego właśnie podczas tegorocznej edycji WATCH DOCS oddajemy głos tym, którzy na co dzień żyjąc w warunkach klęski humanitarnej, z narażeniem życia dokumentują rzeczywistość okupowanej Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Ich głos może stać się jednym z najważniejszych elementów globalnej pamięci tych wydarzeń. Dlatego Nagroda im. Marka Nowickiego, przyznawana za szczególne osiągnięcia w dziedzinie praw człowieka, trafi w tym roku symbolicznie do palestyńskich dokumentalistów i dokumentalistek. To gest uznania dla ich odwagi, konsekwencji i niezłomnej potrzeby rejestrowania rzeczywistości, której często nie pokazują mainstreamowe media. 

W sekcji Niebo nad Palestyną, która odsłania złożoność codziennego życia w cieniu przemocy, znalazły się trzy filmy palestyńskich twórców oraz dwie produkcje zagraniczne.  

„Gaza. List z przeszłości” ("With Hasan in Gaza") Kamala Aljafariego, jedyny film dokumentalny w tegorocznym konkursie międzynarodowym festiwalu w Locarno, to niezwykle osobista podróż przez Strefę Gazy, zmontowana z nagrań z 2001 roku. Reżyser, poszukując dawnego współwięźnia, przemierzał z przewodnikiem miejsca, które dziś istnieją już tylko we wspomnieniach. Intymny portret lokalnej rzeczywistości splata się tu z refleksją nad pamięcią i wymazywaniem historii.  

Podobnie, jak w filmie Aljafariego, w „Trzech obietnicach” („Three Promises”) – historia, która rozgrywa się na ekranie, została nakręcona na początku lat 2000, podczas drugiej intifady. Gdy izraelska armia rozpoczyna odwet na Zachodnim Brzegu, Suha filmuje codzienne życie swojej rodziny, która w trakcie bombardowania spędza noce w piwnicy. Jej dzieci, przestraszone i zdezorientowane, nieraz proszą matkę o wyłączenie kamery, ale ona jest nieugięta. Chce uchwycić to doświadczenie i całą gamę emocji mu towarzyszących. Jej syn powraca do tych nagrań, tworząc przejmujący obraz, który dopełnia historię rozpoczętą przez matkę, zapobiegając w ten sposób zapomnieniu, zarówno osobistemu, jak i zbiorowemu.  

„Na misji” („The Mission”) przenosi nas do wydarzeń z ostatnich dwóch lat. Doktor Mohammed Tahir, brytyjski lekarz palestyńskiego pochodzenia jedzie do Gazy, by pomagać w miejscowym szpitalu. Film, nakręcony przez dwóch członków jego zespołu medycznego, pokazuje brutalną rzeczywistość szpitali w Strefie Gazy, zmagania z załamującą się infrastrukturą, konsekwentnie niszczoną przez izraelskie wojsko i ogromnymi kosztami emocjonalnymi. Ten bezkompromisowy dokument stanowi historyczne świadectwo solidarności w obliczu przemocy. 

W sekcji znalazły się również dwa, naszym zdaniem kluczowe, dokumenty, stanowiące dodatkowy kontekst dla trwającego od dwóch lat ludobójstwa. W filmie „Izraelscy osadnicy i Louis Theroux” („The Settlers”) słynny brytyjski dziennikarz wraca po 14 latach do Zachodniego Brzegu, żeby bliżej poznać rosnącą społeczność izraelskich osadników, w tym „matkę chrzestną”, Daniellę Weiss. Ruch ten, choć kiedyś marginalny, obecnie ma zwolenników na najwyższych szczeblach izraelskiego rządu, mimo że w świetle prawa międzynarodowego jego działania pozostają nielegalne. 

Z kolei „Bitwa o kampus” (The Encampments) dokumentuje falę demonstracji propalestyńskich, która w 2024 roku ogarnęła amerykańskie kampusy uniwersyteckie. Wszystko zaczyna się na nowojorskim Uniwersytecie Columbia, ostoi wolności słowa, gdzie w latach 60. protestowano przeciwko wojnie w Wietnamie. Gdy studenci zakładają miasteczko namiotowe, żądając wycofania się uczelni z inwestowania w przemysł zbrojeniowy, jej władze wzywają policję, a strajk okupacyjny zostaje brutalnie stłumiony, stając się przyczynkiem do dyskusji o współudziale Zachodu.